Island: Ameland

De paardenreddingboot ging op Stille Zaterdag uit en reed via het dorp naar het Suudwest. Er was enorm veel publiek op de been om de demonstratie te zien. De lancering is dan ook een belevenis. Een ‘must see’ van het eiland. Op 30 april is het weer te zien.

Paarden aan weerszijden van het onderstel lanceren de boot. Ze worden losgekoppeld van het onderstel en lopen terug naar het strand. Daarna wordt het onderstel uit het water getrokken. De boot ligt dan al te water en vaart een rondje. Deze reddingboot, de Abraham Fock, vaart niet meer uit om schepen in nood bij te staan en mensen te redden. Daarvoor vaart de modern geoutilleerde KNRM boot uit, die in de Ballumerbocht permanent vaarklaar ligt. De paardenreddingboot gaat uit om te demonstreren hoe het vroeger ging.

Op 14 augustus 1979 ging het mis. Tijdens de actie verdronken acht paarden. In de duinen bij het Suudwest staat een monument ter ere van deze dieren die de gemeenschap zo trouw dienden. Het span van acht heeft bij het oude reddingbootpad bij Hollum een graf gekregen. Van deze geschiedenis werd een stripboek vervaardigd. Het onderwerp werd ook een onderdeel van de op Ameland opgenomen familiefilm Penny’s Shadow.

Na training en oefening werd niet lang na die fatale dag de reddingboot op de vertrouwde manier in zee getrokken.

Het Maritiem Museum Abraham Fock laat de geschiedenis van het reddingswezen op Ameland zien. Het museum is in het boothuis van de paardenreddingboot gevestigd. Het museum staat bol van de zijn interessante voorwerpen en er zijn spectaculaire films over de reddingboot te zien.

Demonstratieschema Paardenreddingboot 2019

• donderdag 28 februari 17.00 uur
• zaterdag 20 april 11.00 uur
• dinsdag 30 april 18.30 uur
• zaterdag 8 juni 14.00 uur
• zaterdag 15 juni 10.00 uur
• maandag 15 juli 20.00 uur
• maandag 29 juli 20.00 uur
• zondag 11 augustus 17.00 uur Watersportdag
• woensdag 14 augustus 20.00 uur Herdenking paardenramp 14-9-79
• dinsdag 27 augustus 19.00 uur
• zaterdag 7 september 15.00 uur
• dinsdag 22 oktober 17.00 uur
• zaterdag 28 december 10.30 uur

Data en tijden onder voorbehoud

De start is vanuit het boothuis bij het Maritiem Centrum “Abraham Fock” aan de Oranjeweg 18 te Hollum, de demonstratie vindt plaats op het strand Suudwest van Hollum, einde Tjettepad.

Het is al weken een drukte van belang op het strand van Ameland. Hoewel het zeewater nog koud is, zijn tientallen mensen druk in de weer met machines en buizen. Ze voorzien het strand van een nieuwe laag zand, en dat is belangrijk voor de toekomst van het eiland.

Dat zit zo: de Nederlandse kustlijn spoelt langzaam weg, de zogenoemde kusterosie. Dat proces lijkt nu steeds sneller te gaan. Het fenomeen is extra bedreigend voor de Waddeneilanden: hoe meer zand van de eilanden wegspoelt, hoe kleiner en kwetsbaarder ze worden.

Daarom is in 1990 afgesproken de Nederlandse kustlijn structureel te onderhouden. En dit voorjaar is Ameland weer aan de beurt. Miljoenen kuub zand worden uit de Noordzee gehaald om de noordkust van Ameland te beschermen.

Het is een probleem dat al jaren speelt, zegt Robert Zijlstra van Rijkswaterstaat. “Over het hele strand van Ameland staan palen. Bij sommige palen lag het strand drie jaar geleden nog twee meter hoger.”. Volgens Zijlstra raakt de veiligheid van de eilandbewoners in het geding, als ze niks doen: “Bij een storm kan het water sneller en verder het eiland opkomen. Dat moeten we niet hebben”.

Daarom werkt Rijkswaterstaat sinds 1990 aan het versterken van de stranden. Er wordt zand uit de Noordzee gehaald en vervolgens weer ‘vastgeplakt’ aan de kustlijn. Dit voorjaar is Ameland aan de beurt, eind dit jaar de kust bij Den Helder en volgend jaar beginnen de werkzaamheden ook, voor het eerst, op Schiermonnikoog.

Piet van Tuinen is er blij mee, hij rijdt al 25 jaar toeristen met een bus over het strand. Dat lag er volgens hem niet altijd zo goed bij: “Bij een flinke storm spoelde er vroeger soms wel twaalf meter duin weg, en had je slechts een smal strand over. Dat is niet goed voor ons bedrijf, maar al helemaal niet voor de droge voeten van de eilandbewoners.”

Mede door de zeespiegelstijging verwacht Robert Zijlstra van Rijkswaterstaat dat de eilanden in de toekomst nog sneller nieuw zand nodig hebben. “We kunnen de zee niet twintig jaar zijn gang laten gaan, anders komt het water te dicht bij de duinen, de eigenlijke waterkering. Er moet genoeg zand op het strand en in de duinen liggen, anders kunnen die geen storm weerstaan.”

Volgens Zijlstra is de Nederlandse kust “eigenlijk één grote zandbak” die onderhouden moet worden. “Er is van nature sprake van een negatieve balans. Er verdwijnt dus zand uit die bak. Zeker als de zeespiegel nog verder stijgt, raakt die zandbak nog sneller leeg. Genoeg werk voor de toekomst dus.”

Waardoor spoelt de Nederlandse kust weg?

• Zeegaten. Dat zijn openingen in de kustlijn die, afhankelijk van de periode, zand aanzuigen of afgeven. De Nederlandse kust zit al geruime tijd in een ‘aanzuigende’ periode waarbij het strand wordt weggezogen. Het zand verdwijnt richting Waddenzee.
• Zeespiegelstijging. Doordat de aarde opwarmt, stijgt het zeeoppervlak. Dat betekent dat er minder zand boven water overblijft.
• Bodemdaling. Doordat de grond verzakt, komt het waterpeil hoger te staan. Ook dat betekent: minder zand.

Autonoom en elektrisch bezorgen. Ameland krijgt de primeur. Na maanden testen moet de eerste bezorgwagen in oktober operationeel zijn. Technisch zijn er nog enige hobbels te overwinnen. De grootste uitdaging is regelgeving en de benodigde vergunningen.

Ameland als hoofdstad voor autonoom rijden. Het klinkt misschien wat vreemd, maar het Waddeneiland is hard op weg dit werkelijkheid te laten worden.

Zee, strand, schone lucht en rust. Dit zijn wellicht de belangrijkste speerpunten van Ameland. Om vooral de twee laatste eigenschappen te behouden, zet Ameland in op schonere en slimmere distributie van goederen. Zo wordt er door PostNL al elektrisch bezorgd. Nu komt daar een nieuwe stap bij. Als het aan milieuorganisatie Urgenda en softwareontwikkelaar MWLC ligt worden alle diesel- en benzinebusjes voor goederenvervoer ingeruild voor autonoom elektrisch transport. Urgenda wil met het initiatief de CO2-uitstoot die de auto’s en bestelbusjes veroorzaken, terugdringen.

Autonoom rijden in combinatie met elektrische aandrijving moet de oplossing worden. Momenteel wordt de software getest in een demo wagen. Het autonome voertuig wordt getraind op basis van deep learning. Die intelligentie moet er voor zorgen dat het voertuig straks minder storingsgevoelig is en goedkoper, stelt Jan Willem van Betntum van MLWC. Van Bentum verwacht dat het uiteindelijke model rond 15.000 euro zal moeten kosten.

Autonoom koffers transporteren

met Het uiteindelijke model moet nog gebouwd worden. De bouwer van de hardware is nog onbekend, het ontwerp niet. Urgenda en MLWC hebben een soort treintje op het oog. Het idee is dat hiermee goederen ‘die geen haast hebben’ over het eiland worden getransporteerd. Bagage van toeristen zal de hoofdmoot worden. Het idee is om het voertuig uit te rusten met een kluizensysteem waarin de toerist zijn bagage kan stoppen. “Bij aankomst op Ameland kan de vakantie dus direct beginnen, want over de koffers hoeft men zich niet meer druk te maken, die worden afgeleverd op de bestemming”, geeft Antoine Maartens van Urgenda als een voordeel op van de oplossing. De kluizen worden bij aankomst op het vakantieadres afgeladen waarna de toerist met een code zijn kluis kan openen.

Andere businesscases

Naast bagage van toeristen zetten de ontwikkelaars in op het transport van vuilnis (afvalcontainers) en goederen van bedrijven van en naar de boot. Het autonome voertuig wordt zo groot dat er twee europallets op passen. Van Bentum: “Het is een ideale optie voor routine leveringen op vaste, rustige routes. Op Ameland wordt ingezet op vier routes dwars over het eiland. Dit betreffen binnen- en buitendijkse fietspaden.

Veiligheid voorop

Het geplande voertuig rijdt maximaal vijf kilometer per uur. Van Bentum: “We kunnen wel harder, maar we mikken op producten die geen haast hebben, ook omdat veiligheid bovenaan staat.” Om die veiligheid te waarborgen krijgt het model geen uitstekende onderdelen waar mensen tegenaan kunnen botsen én bij stilstand zakt de bumper zo laag dat kinderen er niet onder kunnen kruipen.

Het dorp zelf zag hem zaterdagavond al, maandagavond is de rest van Nederland aan de beurt. De documentaire ‘Holwerd aan Zee’ van filmmaker Kees Vlaanderen is om 20:55 te zien op NPO2.

Het ontbrak nog aan de zegetocht van de vier initiatiefnemers van Holwerd aan Zee: een documentaire op landelijke televisie, primetime uitgezonden. Vanavond kunnen de plannenmakers dat ook afvinken.

Teloorgang

De film van Kees Vlaanderen vertelt het verhaal, in Friesland inmiddels welbekend, van vier Holwerders die weigeren zich bij de teloorgang van hun dorp neer te leggen. Ze bedachten een plan om het terpdorp, net als vroeger, weer aan zee te leggen.

Klotsen

Als dat lukt, is de gedachte, zal Holwerd niet meer ,,het meest gepasseerde dorp’’ zijn. Want Holwerd, dat is nu nog vooral de boot naar Ameland. Nee, slaagt Holwerd aan Zee, dan klotst de zee weer tegen de dorpskern en zullen de toeristen het dorp weer weten te vinden. Een kans om het tij te keren voor het dorp, klinkt het ook in de documentaire.

Megaplan

Wie de berichtgeving over het toeristisch-ecologische megaplan de afgelopen jaren heeft gevolgd, vindt in de film weinig tot geen nieuws. Dan zijn er altijd nog de mooie beelden van Holwerd, het dorpsleven, het Wad en de Waddenzee. Mooiste scène is zonder twijfel die van de condoleance in de supermarkt, tussen de pakjes Knorr Wereldgerechten en potten met Hak-groenten.

De film is daarnaast ook een ode aan groots durven denken, hart hebben voor je omgeving en een middelvinger naar alle fatalistische krimp-denkers die denken dat er straks slechts een slap aftreksel van de oorspronkelijke plannen resteert. Of dat het zelfs helemaal niet doorgaat.

Miljoenen

‘Holwerd aan Zee’ volgt de toch wel indrukwekkende zegetocht van de vier initiatiefnemers van Wetterskip naar gemeente naar provincie naar Brussel. De ene na de andere organisatie is enthousiast, al blijft het lang onduidelijk wie dan de portemonnee gaat trekken. Uiteindelijk komen de provincie (10 miljoen) en de Postcodeloterij (15 miljoen) over de brug.

Zag je de heren het ene moment nog over de modderige dijk struinen, in het volgende shot staan ze in de pracht en praal van het Amsterdamse Carré-theater oog in oog met Humberto Tan, Nicolette van Dam en Pieter Winsemius. Die ze alledrie overigens moeiteloos om hun vingers winden.

De Fostaborg, de boot voor de sneldiensten tussen Holwert en Ameland, heeft schade opgelopen nadat de boot aan de grond liep. Ten zuiden van Nes kwam de boot in een ondiep stuk terecht in de Waddenzee. Op die plek hoort een geul te liggen volgens Rijkswaterstaat.

Rijkswaterstaat Noord-Nederland heeft onderzoek gedaan met onder andere radarbeelden. Daaruit blijkt dat de geul een stuk naar het oosten is opgeschoven en daardoor kloppen de markeringen die ondiep water aangeven niet meer. De markeringen zijn intussen aangepast.

Dat de Fostaborg aan de grond gelopen is, heeft niets te maken met de onlangs aangemaakte bochtafsnijding. Die ligt dichter bij Holwerd.

De boot kan tot de Paasdagen niet meer varen. De waddentaxi wordt nu ingezet, maar daar kunnen veel minder mensen op.

Mensen die met de boot naar Ameland varen of van Ameland naar de wal, zijn daar vanaf vrijdag mogelijk een beetje minder tijd aan kwijt. Door het afsnijden van één bocht in de vaargeul is de overtocht korter geworden. Vrijdag is de vernieuwde vaarweg officieel in gebruik genomen.

De opening vond plaats op de pier van Holwerd en werd gedaan door Gerard van Klaveren, burgemeester van Ameland, Ger van Langen, directeur van rederij Wagenborg en Mieke Attema van Rijkswaterstaat.

Rijkswaterstaat heeft tussen halverwege januari en eind maart 300.000 kuub uit de Waddenzee gebaggerd om de bocht af te snijden. Het slib en zand daarvan is in de oude vaargeul gegooid. Het duurt nog wel even voordat het nieuwe deel van de geul tot rust is gekomen. Als dat zo is, moet de overtocht zo’n drie minuten korter duren.

Punt van zorg

De vaargeul naar Ameland is al jaren een punt van zorg. De geul slibt steeds dicht, waardoor de veerboot bij laag water vaak vertraging oploopt of vast komt te liggen.

Het afsnijden van de vaargeul is onderdeel van de verbeteringen die worden uitgevoerd. Het eerste deel bij Holwerd, dat de vloedgeul wordt genoemd, is nu klaar. Het tweede deel, de Reegeul, bij Ameland volgt mogelijk later nog. Maar dat is nog onduidelijk.

Andere maatregelen zijn verdere verbetering van het baggeren, een knip in de dienstregeling, het optimaliseren van het laden en lossen en een sneldienst voor inwoners van Ameland en forenzen. Vanaf 2015 wordt er al aan de verbeteringsplannen gewerkt.

Als alles klaar is, hoopt Rijkswaterstaat dat de overtocht in totaal zo’n 10 minuten korter zal duren.

Een echte oplossing voor de problemen is de aanpak niet. De Waddenzee is een gebied dat altijd in beweging is en dat betekent dat het heel moeilijk is om een permanente oplossing voor elkaar te krijgen, zeggen alle betrokken partijen. Volgens Ger van Langen speelt de politiek ook een belangrijke rol. Zonder politieke wil en financiën is een echte oplossing niet mogelijk.

Ameland is deze week het toneel van een test met karretjes voor goederentransport zonder chauffeur. De semi-autonome elektrische voertuigen worden in de gaten gehouden door verkeersleiding op afstand. Vakantiepark Klein Vaarwater is de testlocatie. Het vakantiepark heeft ook wel oren naar werkelijke inzet van de SAGT, Semi-Autonoom Goederen Transport, voor het vervoer van bagage en de linnenpakketten voor haar gasten.

Jan Willem van Bentem demonstreert het prototype samen met Antoine Maartens van duurzaamheidsorganisatie Urgenda, die zich voor het Project Duurzame Wadden bezighoudt met elektrisch vervoer. Het is een initiatief van Urgenda en MWLC, een bedrijf dat actief is op het vlak van kunstmatige intelligentie. Het proefmodel ziet er wat kaal uit, maar het kant en klare karretje is voorzien van een opbouw waar de goederen in vervoerd worden. Op de zijkanten kan dan bedrijfsreclame worden geplakt. In de presentatie van Van Bentem rijdt een karretje met ‘Metz Vis’ op de flanken voorbij. En dat is niet toevallig. Metz zou wel serieus aan de slag willen met de SAGT. Vishandel Metz in Nes heeft een dependance in Hollum en tussen die twee locaties wordt veelvuldig heen en weer gereden met koelauto’s. Op die route zou perfect een SAGT ingezet kunnen worden, is het idee, waarbij het zelfrijdende karretje is voorzien van koelkasten waar de vis en garnalen in worden vervoerd. Als route wordt gedacht aan een rustige weg, zoals de binnendijkse weg van Wetterskip Fryslân. De karretjes gaan niet zo heel snel, het maximum is 6 kilometer per uur, en het laadvermogen is 250kg. Ze zijn voorzien van verschillende sensoren en een camera die het karretje laten stoppen als er binnen een meter een schaap op de dijkweg ligt of als er een kind voorlangs schiet. De verkeersleider houdt in een operating center de karretjes in de gaten en krijgt bij obstructie een melding. Het karretje heeft de route ‘geleerd’ en kan worden bijgestuurd door de operator. Voor de SAGT op Ameland heeft Garage Metz aangegeven wel als cockpit te willen dienen. Een verkeersleider kan 15 wagentjes beheren.

Maartens hoopt dat in oktober van dit jaar de eerste zelfrijdende karretjes op Ameland op route kunnen. Die van Vishandel Metz zijn waarschijnlijk de debutanten. Ze kunnen voor veel verschillende werkzaamheden worden ingezet zoals het bezorgen van bagage. Dat ziet Hans van Houten voor Klein Vaarwater wel zitten. “Immers, iedere vakantieganger wordt geconfronteerd met het gesleep met bagage. Als we hen door middel van een modern transportsysteem kunnen ontzorgen dan zullen we dat zeker doen. Het ideale plaatje? Onze gast krijgt drie dagen voor vertrek een container of box thuisgestuurd die kan worden gevuld met bagage. Deze box wordt door een koerier of transportbedrijf afgeleverd bij de boot in Holwerd waar de boxen in het semi autonome transportsysteem worden geplaatst. Dit systeem zorgt ervoor dat de box tijdig wordt afgeleverd bij de bungalow, het chalet of de hotelkamer en de gast geniet minstens een dag langer van de vakantie.” Klein Vaarwater werkt al met volledig elektrische bestelauto’s en golfkarren, juist om de gasten niet te hinderen met uitlaatgassen en motorlawaai. “Het zou helemaal mooi zijn als we onze interne logistiek (rondbrengen van schoonmaakmiddelen en materialen, huurlinnen etc.) ’s nachts of ’s ochtends vroeg geruisloos kunnen uitvoeren zonder hiervoor personeel in te hoeven zetten. Een semi autonoom transportsysteem gekoppeld aan onze boekingsadministratie dus.” Van Houten is enthousiast: “De eigen auto is nu voor veel van onze gasten vooral het ideale transportmiddel voor de vakantiebagage. Dit gegeven zorgt voor hoge kosten en verkeersdrukte in de dorpskernen en op de vakantieparken, om nog maar niet te spreken van de druk op de capaciteit van de veerdienst. Als een uitgekiend, semi autonoom transportsysteem in de vervoersbehoefte kan voorzien is dat een geweldige kans voor duurzaam en comfortabel toerisme.”

Van Bentem en Maartens filosoferen ook over toepassingen op het eiland. Ze zien, nu ze op Klein Vaarwater verblijven, dagelijks fietsenverhuurders karren met fietsen brengen en halen. Ze zien een SAGT voor zich met een speciale opbouw voor de verhuurbranche, zodat fietsen stilletjes en zonder CO2 uitstoot kunnen worden gehaald en gebracht.

De SAGT zou ook ingezet kunnen worden bij de bevoorrading van winkels op het eiland. “En waarom zou je niet ’s nachts bevoorraden?” denkt Maartens hardop aan inpassing in het project van de nieuwe Amelander Veerdienst, die de ambitie heeft zo duurzaam mogelijk te werken. Hij noemt het maar als voorbeeld. Het is lange termijn denken en voordat de karretjes op het eiland mogen rijden moet de overheid eerst een concessie uitgeven die bepaalt waar, wanneer en hoe snel ze mogen gaan. Ze zijn stil en veilig, stoten geen CO2 uit, lossen het steeds groter wordend personeelsprobleem op en passen bij Duurzaam Ameland. Voor de SAGT ligt de toekomst open.

Rederij Wagenborg is nog niet tevreden over de tijdwinst voor de veerboot die wordt geboekt met de bochtafsnijding van de vaargeul naar Ameland.

Volgens directeur Ger van Langen van Wagenborg is de geul op sommige plekken niet diep en breed genoeg, waardoor er snelheid moet worden geminderd. Onlangs heeft Wagenborg de nieuwe route getest. Vrijdag wordt deze officieel opgeleverd.

Wagenborg

Rijkswaterstaat kent de klachten, maar denkt dat Wagenborg iets meer geduld moet hebben. De afmetingen zijn besproken in overleg met onder anderen de kapiteins van Wagenborg, en er moest rekening gehouden worden met natuurwaarde. ,,Nu valt het in de praktijk iets tegen, maar het kan best zijn dat dit komt doordat het water nog erg troebel is door het baggeren”, aldus woordvoerder Christiaan Kooistra van Rijkswaterstaat. ,,De boten moeten dus door een dikkere massa en kunnen mogelijk daardoor niet sneller varen.”

De hoop is dat deze baggersedimenten binnen een paar maanden zijn neergedaald. ,,Maar het kan ook nog jaren duren. We hebben weinig ervaring met dergelijke projecten.”

Vaargeul

Rijkswaterstaat zorgt er de komende tijd in elk geval voor dat de diepte op de afgesproken vier meter blijft. De verwachting is dat de vaargeul beter bevaarbaar wordt als deze een wat natuurlijkere vorm aanneemt, waardoor de boeien iets naar buiten kunnen bewegen. ,,De bak heeft nu een U-vorm, maar na verloop van tijd wordt dit meer een V, waardoor de geul beter wordt benut.”

De overtocht van Holwerd naar Ameland duurde de laatste jaren steeds langer, omdat de bochten in de oorspronkelijke vaargeul geleidelijk naar buiten schuiven. De afsnijding moet een tijdwinst opleveren van drie tot zes minuten.